Kripto para cüzdanı nedir?
Kripto para cüzdanları, kripto para adresi oluşturmak ve kripto paraları transfer etmek için kullanılan uygulamalar.
Kullanılabilecek farklı türde birçok kripto para cüzdanı bulunuyor. Başlıca kullanılan cüzdanlar masaüstü cüzdanlar, mobil cüzdanlar ve donanım cüzdanlar.
Kripto para cüzdanlarını kullanmak oldukça kolay. Ancak ilk önce kripto para cüzdanlarının nasıl çalıştığını anlamanız gerekiyor.
Bu şekilde kripto para cüzdanının tam olarak ne olduğunu ve hangi tür cüzdanların daha güvenli olduğunu kolay bir şekilde anlayabilirsiniz.
Kripto para cüzdanlarının mantığını anlamak için ilk önce halka açık anahtar, özel anahtar ve blockchain ile ilgili birkaç bilgiye ihtiyacınız var.
Örnek olarak aşağıda bir Bitcoin adresi (halka açık anahtar) ve bu adrese ait özel anahtar bulunuyor:
Bitcoin adresi (halka açık anahtar): 15gjWR5aqjy1YCHSZoiE8b3x1gzXKzJ9Zp
Adresin özel anahtarı (private key): KzEUNindmrDecQB7pSzYMzh189pXiSRzTeQp15x21rZ81DpML6aV
Bitcoin adresini yani halka açık anahtarı aynen bir IBAN bilgisi gibi görebilirsiniz. Bu adresi Bitcoin almak için herkes ile paylaşabilirsiniz.
Örneğin kullandığınız kripto para cüzdanında Bitcoin için oluşturduğunuz adrese bir kripto para borsasından aldığınız Bitcoin’i çekebilirsiniz.
Bu adrese ait özel anahtarı ise banka hesabınızın şifresi gibi düşünebilirsiniz. Kripto paralarınızı harcamak yani başka adreslere transfer etmek içni özel anahtara ihtiyacınız var.
Kullandığınız banka hesabınızın şifresini biliyorsunuz. Peki banka hesabınızdan nasıl para transferi yapıyorsunuz?
Bunun için ihtiyacınız olan şey bir banka uygulaması. Bu bir mobil uygulama ya da bankanın sitesi olabilir. Ayrıca banka şubesine de gidebilirsiniz.
Aynı şekilde Bitcoin adresinize ait özel anahtarı kullanarak transfer yapmak için yine bir uygulamaya ihtiyacınız var. Bu uygulamalara da kripto para cüzdanı deniyor.
Burada önemli bir fark bulunuyor. Banka hesabınız için sadece bir tane uygulama bulunuyor ve bu uygulama banka tarafından geliştiriliyor.
Ancak Bitcoin ve diğer kripto paralar için kullanabileceğiniz bir sürü kripto para cüzdanı bulunuyor. Ayrıca herhangi bir cüzdanda oluşturduğunuz adresin özel anahtarını diğer cüzdanlara ekleyerek de işlem yapabilirsiniz.
Peki bu nasıl oluyor? Burada ihtiyacınız olan bilgi ise blockchain ile alakalı. Bitcoin ile ilgili transfer işlemleri gibi tüm bilgiler blockchain üzerinde bulunuyor.
Blockchain; halka açık, merkezi olmayan ve değiştirilmesi mümkün olmayan bir veri tabanı. Yani blockchain herhangi bir kuruma ait olmayan, açık kaynak kodlu bir ağ / yazılım.
Tahmin edebileceğiniz gibi bankaların veri tabanları, yazılımları ise tamamen kapalı ve özel.
Dolayısıyla bir banka uygulaması sadece banka tarafından geliştirilirken Bitcoin ve diğer kripto paralar için kullanabileceğiniz birçok farklı kripto para cüzdanı bulabilirsiniz.
Sonuç olarak kripto para cüzdanları, kullanıcının özel anahtarı ve blockchain (sunucu) arasında sadece bir köprü görevi görüyor.
Dolayısıyla kripto para cüzdanı oluşturmak gibi bir ifade aslında bulunmuyor. Çünkü kripto para cüzdanları birer uygulama.
Kripto paralarınız, kripto para cüzdanında değil merkezi olmayan ve değiştirilmesi mümkün olmayan blockchain’de bulunuyor.
Kripto para cüzdanları ise blockchain ağındaki verilere erişen ve sizin özel anahtarınız ile transfer işlemi yapmanızı sağlayan uygulamalar.
Kripto para cüzdanı nasıl oluşturulur?
Kripto para cüzdanlarını kullanarak kendiniz için bir Bitcoin adresi oluşturabilirsiniz. Aynı şekilde bazı cüzdanlarda Ethereum ve XRP gibi birden fazla kripto para için de adres oluşturabilirsiniz.
Kripto para cüzdanı oluşturmak için ilk yapmanız gereken hangi kripto para cüzdanını kullanacağınıza karar vermek.
Bir kripto para cüzdanının tam ne olduğunu ve ne işe yaradığını açıkladıktan sonra ilk önce kripto para cüzdanı türlerini açıklayalım.
Piyasada masaüstü, mobil, donanım, kağıt ve tarayıcı gibi birçok farklı kripto para cüzdanı türü bulunuyor.
- Masaüstü cüzdanlar: Bilgisayarınıza kurup kullanabileceğiniz kripto para cüzdanları
- Mobil cüzdanlar: Google Play ve App Store’dan indirip telefonunuzda kullanabileceğiniz kripto para cüzdanları
- Donanım cüzdanlar: Kripto para cüzdanı olarak özel üretilen cihazlar (soğuk cüzdan)
- Kağıt cüzdan: Bitcoin’e veya başka bir kripto paraya ait halka açık ve özel anahtarı içeren bir kağıt parçası
- Tarayıcı cüzdanı: Google Chrome gibi tarayıcı üzerinde kullanabileceğiniz tarayıcı cüzdanları
Kağıt Bitcoin cüzdanları çeşitli sitelerde üretilebiliyor. Kağıt cüzdanlar diğer cüzdanların aksine bir uygulama değil.
Sizin için bir Bitcoin adresi oluşturuluyor. Daha sonra bu adrese ait halka açık anahtarı ve özel anahtarı içeren kağıdı yazıcıdan çıkartıyorsunuz.
Adresinize Bitcoin gönderebilirsiniz. Ancak bu Bitcoin’leri harcamak için kağıtta bulunan özel anahtarı bir kripto para cüzdanına ”import” etmeniz yani eklemeniz gerekiyor.
Bundan dolayı kağıt cüzdanlar çok kullanışlı bir yöntem değil. Kağıt cüzdan sadece uzun süreli harcama yapmadan kripto para saklamak için kullanılabilir.
Piyasada hem aynı anda yüzlerce kripto para tutabileceğiniz hem de sadece tek bir kripto para için kullanabileceğiniz cüzdanlar var.
Bunlara örnek olarak aşağıdaki kripto para cüzdanları verilebilir:
- MetaMask: Sadece Ethereum ve Ethereum tabanlı (ERC-20 vb.) token’ler için kullanabileceğiniz tarayıcı cüzdanı
- Electrum: Sadece Bitcoin için kullanabileceğiniz masaüstü Bitcoin cüzdanı
- Trust Wallet: Bitcoin, Ethereum ve diğer yüzlerce farklı kripto para için kullanabileceğiniz mobil kripto para cüzdanı
- Coinomi: Bitcoin, Ethereum ve diğer yüzlerce farklı kripto para için kullanabileceğiniz mobil kripto para cüzdanı
- Ledger Nano X: Bitcoin, Ethereum ve diğer yüzlerce farklı kripto para için kullanabileceğiniz donanım kripto para cüzdanı
Peki bu nasıl mümkün? Yani bir kripto para cüzdanında nasıl yüzlerce farklı kripto para adresi oluşturmak ve transfer işlemleri yapmak mümkün?
Yukarıda da dediğimiz gibi kripto paraların kullandığı blockchain’ler halka açık bir ağ ve yazılım. Teknoloji olarak da çoğu birbirine benziyor.
Dolayısıyla yüzlerce farklı kripto parayı destekleyen kripto para cüzdanları (uygulamalar) geliştirilebiliyor. Örneğin piyasadaki en popüler mobil kripto para cüzdanlarından biri olan Trust Wallet aşağıdaki şekilde:
Görselde gördüğünüz gibi aynı anda birden fazla kripto para tutabilirsiniz. Sahip olduğunuz kripto paraların miktarını, değerini ve toplam değeri fiyat değişimlerine göre canlı şekilde görebilirsiniz.
Kripto paraların üzerine tıkladığınızda ise ödeme almak için kullanabileceğiniz halka açık anahtarınızı yani kripto para adresinizi ve transfer geçmişini görebilirsiniz.
Cüzdana yeni bir kripto para eklemek yani farklı bir kripto para için adresinizi oluşturmak ise düşündüğünüzden çok daha basit.
Tek yapmanız gereken cüzdanda eklemek istediğiniz kripto parayı arayıp daha sonra tek bir butonla cüzdana eklemek. Cüzdan otomatik olarak adresinizi oluşturup kripto parayı cüzdanınıza ekleyecek ve ana sayfada görebileceksiniz.
Dolayısıyla kripto para cüzdanı oluşturmak aslında çok basit. İlk yapmanız gereken kullanmak istediğiniz cüzdanı bilgisayarınıza, tarayıcınıza veya telefonunuza kurmak.
Daha sonra kurulum aşamasında kripto para adresiniz özel anahtarın oluşturulması ile otomatik olarak oluşturuluyor.
Cüzdan farklı kripto paraları destekliyorsa cüzdanı kurduktan sonra istediğiniz kripto paraları da yukarıdaki şekilde anında ekleyebilirsiniz.
MetaMask, Trust Wallet vb. kripto para cüzdanlarının nasıl kurulduğunu adım adım kripto para cüzdanları kategorisindeki ilgili içeriklerde bulabilirsiniz.
Peki diyelim telefonunuza bir mobil cüzdan kurdunuz. Cüzdana 10 tane kripto para eklediniz. 10 tane özel anahtar mı olacak?
Hayır. Mobil cüzdanlar ve donanım cüzdanlar gibi birçok kripto para cüzdanında kelimelerden oluşan aşağıdaki gibi farklı bir formatta özel anahtar kullanılıyor:
Örnek özel anahtar (kurtarma anahtarı): add attract skate immune debate must physical butter enable able enter uniform guess sustain home
Cüzdana farklı kripto paralar eklediğinizde ise her kripto paranın özel anahtarı bu kelimelerden oluşan özel anahtardan türetiliyor.
Dolayısıyla tek yapmanız gereken cüzdanı kurarken oluşturulan ve kurtarma anahtarı (backup phrase) olarak adlandırılan anahtarınızı bir kağıda kaydedip güvenli bir yerde saklamak.
Özel anahtarı bir kağıda yazıp kimsenin erişemeyeceği güvenli bir yerde saklamak güvenlik açısından en iyi seçenek.
Eğer özel anahtarınızı bilgisayarda, telefonda veya bulut depolama hesaplarında saklarsanız özel anahtarınız internetten gelebilecek her türlü tehdide açık olur ve çalınabilir.
Farklı kripto para cüzdanlarında özel anahtar şifrelenmiş bir dosya formatında da olabilir. Cüzdanı açmak için bilgisayarınızda dosyanızı seçip cüzdanı kurarken belirlediğiniz şifreyi girmeniz gerekiyor.
Dolayısıyla bir özel anahtar, kelimelerden veya karmaşık karakterlerden oluşabildiği gibi bir dosya formatında da olabiliyor.
En güvenilir kripto para cüzdanı
Son olarak bilmeniz gereken konusu ise kripto para cüzdanlarının güvenliği. Başta da dediğimiz gibi hiç kimse ile paylaşılmaması ve çok iyi bir şekilde saklanması gereken şey özel anahtar.
Özel anahtar bir banka şifresi gibi. Ancak çoğu kripto para cüzdanına girerken banka uygulamalarında olduğu gibi özel anahtarı yani şifreyi girmeniz gerekmiyor.
Kripto paraları harcamak için sadece özel anahtar bilgisi yeterli olduğu için devamlı özel anahtarı girmeniz güvenli olmazdı. Zaten özel anahtar çok uzun olduğu için bu mümkün de değil.
Özellikle mobil kripto para cüzdanlarında özel anahtar şifrelenmiş şekilde ve telefonda bulunan diğer uygulamaların erişemeyeceği şekilde izole olarak saklanıyor.
Cüzdanda bir transfer işlemi yapmak istediğinizde kendi belirlediğiniz ek bir şifreyi girmeniz gerekiyor.
Cüzdanınızı açan birisinin özel anahtarınızı görüntülemek veya kripto paraları başka bir adrese aktarmak için belirlediğiniz şifreyi bilmesi gerekiyor.
Ancak özel anahtarı bilen biri bu şifreye ihtiyaç duymadan doğrudan kripto paralarınızı harcayabilir. Dolayısıyla belirlediğiniz bu şifreyi unutsanız bile bir şey olmuyor. Cüzdanı özel anahtar (kurtarma anahtarı) ile yeniden kurabilirsiniz.
Ayrıca çoğu mobil kripto para cüzdanında pin kodu veya parmak izi gibi uygulamayı açmak için gerekecek ek güvenlik önlemi de bulunuyor.
Bu durumda mobil kripto para cüzdanında bir transfer işlemi yapmak için aşağıdakileri yapmanız gerekecek:
Uygulamaya tıkla > PIN kodunu gir > transfer işlemi ile ilgili bilgileri gir > belirlediğin şifre ile transfer işlemini onayla.
Ancak dediğimiz gibi bu sadece cüzdan bazında olan bir güvenlik uygulaması. Doğrudan özel anahtarı yani kurtarma anahtarını bilen biri hiçbir şifreye ihtiyaç duymadan kripto paraları harcayabilir.
Bu yüzden özel anahtarı yazdığınız kağıdı veya şifrelenmiş özel anahtar dosyasını çok iyi bir şekilde saklamalısınız.
Peki diyelim bilgisayara veya telefonunuza kurduğunuz kripto para cüzdanı silindi. Ya da cihazınızı kaybettiniz, ne olur?
Hiçbir şey olmaz. Çünkü başta da dediğimiz gibi kripto para cüzdanı sadece bir uygulama. Kripto paralarınız kripto para cüzdanında bulunmuyor.
Kripto paralarınız blockchain’de bulunuyor. Kripto paralarınıza erişmek için tek ihtiyacınız olan şey ise özel anahtar.
Kullandığınız kripto para cüzdanı ise sizin için oluşturduğu adresin özel anahtarını kullanarak yaptığınız transferleri imzalayıp blockchain ağına iletiyor. Dolayısıyla sadece bir köprü / araç görevi görüyor.
Cüzdanı veya cihazı kaybettiğinizde özel anahtarı yeniden aynı cüzdana ekleyerek yani ”import” ederek bütün kripto paralara tekrar erişebilirsiniz.
Aynı kripto para cüzdanını kullanmanız bile gerekmiyor. Aynı özel anahtar formatı farklı birçok kripto para cüzdanı tarafından desteklendiği için özel anahtarı farklı bir cüzdana ekleyip orada da devam edebilirsiniz.
Mobil cüzdanlarda PIN ve ek şifre bulunuyor. Özel anahtar dosya şeklinde ise sizin belirlediğiniz şifre ile şifrelenmiş oluyor.
Dolayısıyla cihazınız çalınsa veya kaybolsa bile birisinin şifreyi çözmesi ve kripto paralarınızı başka adrese aktarması uzun zaman alır.
Ancak bu gibi durumlarda tabii ki kripto paralarınızı vakit kaybetmeden yeni bir cüzdana aktarmalısınız.
Eğer 4-5 haneli değerde kripto para saklayacaksınız en güvenli kripto para cüzdanlarını kullanmalısınız. Peki en güvenli kripto para cüzdanı hangisi?
Güvenilir bir kripto para cüzdanının özel anahtarı çok iyi bir şekilde saklaması gerekiyor. Bu işi en iyi yapan cüzdanlar ise donanım kripto para cüzdanları.
Ledger gibi donanım cüzdanlarda özel anahtar cihaz içerisinde bulunan güvenli bir çipte izole şekilde saklanıyor.
Donanım cüzdanlar internete bağlı olmadığı için soğuk cüzdan olarak biliniyor. Bu tür cüzdanlar internete bağlı olmadığı için bilgisayarda veya mobil cihazlarda kullanılan cüzdanlara kıyasla çok daha güvenilir.
Herhangi bir transfer işlemi yapmak istediğinizde cüzdanı USB kablosu ile bilgisayara bağlamanız gerekiyor. Ayrıca örneğin Ledger Nano X‘te bluetooth bağlantısı olduğu için telefonunuzu kullanarak da transfer yapabilirsiniz.
Transfer işlemi özel anahtarınız ile güvenli çip içinde imzalanıyor. Daha sonra imzalanmış transfer bilgisi dışarı veriliyor. Bu şekilde özel anahtarınız güvenli çip içinde dış ortamdan ve internetten tamamen izole.
Bu işlem karmaşık geldiyse şu şekilde anlayabilirsiniz: Örneğin banka hesabında parası olan birini düşünün. Bu kişiyi güvenli bir kasaya kilitliyorsunuz.
Daha sonra bu kişi güvenli kasa içinden size sadece bir çek yazıyor. Siz de çeki bankaya iletip paranızı alıyorsunuz. Burada:
- Banka: Blockchain (veri tabanı)
- Kişi: Özel anahtar
- Çek: Özel anahtar ile imzalanmış transfer bilgisi
Peki diyebilirsiniz mobil cüzdanlar ya da masaüstü cüzdanlar güvenli değil mi? Bu cüzdanlar da güvenli. Ancak bu cüzdanlar sıcak cüzdan olarak biliniyor. Yani devamlı internete bağlı.
Bilgisayarınıza veya telefonunuza bulaşabilecek herhangi bir virüs veya sahte güncelleme / yazılım gibi farklı türde saldırılar kripto paralarınızın çalınmasına neden olabilir.
Donanım cüzdanlarda ise böyle bir risk bulunmuyor. Özel anahtar çip içinde tamamen izole şekilde korunduğu için örneğin bilgisayarınızda virüs / zararlı yazılım olsa bile bir şey fark etmiyor.
Ancak bu çok da endişe etmeniz gereken bir durum değil. Özel anahtarınızı internetle bağlantısı olmayan bir ortamda tercihen bir kağıt üzerinde sakladığınız ve bilgisayarınıza indirdiğiniz şeylere dikkat ettiğiniz sürece bir şey olmayacaktır.
Ancak sahip olduğunuz kripto paranın değeri 4-5 haneli rakamlarda ise bir donanım cüzdan almamanız için hiçbir neden yok.
Donanım cüzdanlar Ledger ve Trezor gibi çeşitli firmalar tarafından üretiliyor. Sadece bir yazılımdan ziyade bir cihaz oldukları için bu cüzdanlar belirli bir fiyat ile satılıyor.
Trezor ve Ledger soğuk cüzdan fiyatları ile ilgili detaylı bilgiyi soğuk cüzdan fiyatları ile ilgili hazırladığımız içerikte bulabilirsiniz.
Normal bilgisayarda ve telefonda kullanabileceğiniz cüzdanlar neden ücretsiz, geliştiriciler nasıl para kazanıyor diye düşünebilirsiniz. Bu cüzdanların bazıları gönüllü geliştiriciler tarafından geliştiriliyor.
Büyük bir kısmını ise çeşitli şirketler geliştiriliyor. Bu cüzdanlarda örneğin cüzdan içi kripto para alım satımı yapabileceğiniz üçüncü parti servisler bulunuyor.
Geliştiriciler bu gibi üçüncü parti servisleri cüzdana dahil ederek komisyon kazanabiliyor. Cüzdanlar için bu gibi farklı kazanç yöntemleri mevcut.
Hiçbir cüzdan kripto para tutmak veya transfer işlemi için ücret almıyor. Dediğimiz gibi cüzdanlar sadece bir uygulama ve özel anahtar ve blockchain arasında bir köprü görevi görüyor.
Ancak kripto para transferi yaptığınızda belli bir transfer ücreti ödemeniz gerekiyor. Bu ücret işlemin blockchain ağında onaylanması için gerekiyor.
Kullanabileceğiniz farklı türde kripto para cüzdanları hakkında daha fazla bilgi aşağıdaki içeriklere göz atabilirsiniz:
